سوالات پیرامون طرح جدید دروس سطوح عالی

حوزه/ حجت‌الاسلام والمسلمین رستم نژاد به سوالات مطرح شده از سوی اساتید و طلاب، پیرامون طرح جدید دروس سطوح عالی حوزه‌های علمیه پاسخ داد.

به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام والمسلمین رستم نژاد به سوالات ارسال شده از سوی اساتید و طلاب به حوزه نیوز، پیرامون طرح جدید دروس سطوح عالی حوزه‌های علمیه پاسخ داد.

بر اساس این گزارش: پس از اعلام برنامه جدید آموزش سطوح عالی حوزه‌های علمیه طبیعی بود که از سوی اساتید و طلاب سوالاتی در مورد آن مطرح گردد. معاونت آموزش حوزه‌های علمیه با همکاری خبرگزاری حوزه بنا دارند در اسرع وقت به تمامی سوالات اصلی در ضمن گزارش‌های کوتاه و پیوسته پاسخ دهند تا تبیین کاملی نسبت به این طرح جدید حاصل شود.

بخش اول پاسخ به سوالات طرح جدید آموزش سطوح عالی به این شرح است:

 خبرگزاری حوزه: ضمن خسته نباشید و تشکر از زحمات شما ، به عنوان اولین سوال: چرا حوزه به سمت تغییر در محدوده‌های امتحانی و آموزش سطوح عالی حرکت نمود؟

حجت الاسلام والمسلمین رستم نژاد: طرح اصلاح محدوده‌های امتحانی و نظام آموزشی چند سالی است که در دستور کار قرار داشت. قبل از بروز بیماری کرونا مصوبه‌ای شورای عالی داشتند مبنی بر اینکه تعداد دروسی که طلبه‌ها در یک روز درسی ناچارند بگذرانند زیاد است و باید کم شود.

آمارها، تجربیات، گزارش‌های میدانی از طلاب، و اساتید، تقریباً همه حاکی از این بود که اکثر طلبه‌ها نمی‌توانند روزی چهار درس داشته باشند و در عین حال بر سنت‌های اصیل آموزشی حوزه‌های علمیه هم به طور دقیق پای بند باشند.

بزرگان و زعمای حوزه ، بارها تذکر داده اند که نظام سنتی حوزه‌های علمیه، که جزو بهترین نظام‌های آموزشی دنیاست، نباید فدای نوع برنامه ریزی ها شود . درس ها نباید آنقدر انبوه شود که سنتهایی مانند پیش مطالعه، مباحثه، اشکال در درس ، تقریر نویسی و امثال اینها را که در راستای تقویت علمی طلاب است، به دست فراموشی بسپارد.

اشکال تراکم درس و کلاس نسبت به طلاب مراکز تخصصی و رشته های غیر فقهی شدیدتر است. به نحوی که آنها علاوه بر دروس متداول فقه و اصول حوزه، باید دروس رشته تخصصی خویش مثلاً رشته مهدویت، رشته کلام و... را هم بگذرانند که جمعا روزی حدود ۶ الی ۷ درس می شود. طبیعی است در این صورت آن فایده‌ و هدفی که از راه اندازی مراکز تخصصی انتظار است، محقق نخواهد شد.

در این شرایط مطابق کارشناسی هایی که انجام گرفت، شورای عالی مصوب کرد که برنامه درسی طلاب متناسب سازی شود و طلاب رشته های فقهی سه درس از چهار درس روزانه خود به فقه و اصول و دیگر طلاب، دو درس از دروس روزانه خود را به فقه و اصول اختصاص دهند.

خبرگزاری حوزه: اما چرا محدوده‌های امتحانی به صورت اختیاری شدن چند صفحه از هر بخش تغییر کرد؟

حجت الاسلام والمسلمین رستم نژاد: در این رابطه از اساتید و کارشناسان بسیاری نظرخواهی شد. با عنایت به اینکه امکان افزایش سنوات تحصیل نبود و از طرفی در وضع موجود عملا قسمت های پایانی محدوده های درسی ، غالبا خوانده نمی شد و به ناچار از آن قسمت سوالی هم طرح نمی شد، بنا شد محدوده های الزامی جهت امتحان تعیین شود. با این باور، از هر بخش قسمت‌هایی که ضرورت و اهمیت بیشتری داشت برای امتحان الزامی شد . روشن است که رسیدن به نقطه اتفاق در این گونه مسائل دشوار است ولی مدیریت حوزه ها با افتخار و علاقه پیگیر پیشنهادهای اصلاحی و تکمیلی اساتید است چنانچه در طرح شورای عالی با آزمایشی خواندن طرح به این نکته تصریح شده است.

خبرگزاری حوزه: خیلی از اساتید سوال می‌پرسند که آیا این طرح الزامی است؟

حجت الاسلام والمسلمین رستم نژاد: سوال مناسبی است! این طرح در دلش طرح سابق را نیز دارد،زیرا برابر این طرح مثلا یک محدوده‌ای به عنوان اصول فقه ۱ در رسائل مشخص شده است. حال اگر استاد و طلاب توان و زمان کافی برای خواندن تمامی صفحات این درس را داشته باشند و در کنار آن بتوانند بر سنت‌های اصیل مباحثه و مطالعه و تقریرهم تحفظ داشته باشند، خوب چه بهتر که همه محدوده‌ را کامل بخواند و در پایان جهت امتحان اقدام شود، جالب توجه آنکه در مصوبه شورای عالی هم برای تشویق کسانی که همه متن را بخوانند توجه شده است ، برای زمان امتحان هم می توان برابر مقتضیات تصمیم ویژه ای اتخاذ کرد تا طلاب دچار هیچ گونه نگرانی از بابت زمان امتحان نباشند. البته محدوده ای که از آن امتحان گرفته می شود همان محدوده های الزامی تدریس می باشد. این اصل این طرح است. بلکه تمام‌خوانی همراه با عمیق خوانی مد نظر مدیریت و شورای عالی حوزه است و با عنایت به همین برای این نوع تمام خوانی نیز مشوق هایی در نظر گرفته خواهد شد.

پس در طرح جدید، اساتید می توانند بر روال سابق خود به تدریس پرداخته و البته علاوه بر آن منابع و مباحث جدیدی نیز به برنامه آموزشی سطح عالی افزوده شده است.

خبرگزاری حوزه: در مورد محتواهای جدید هم اگر نکته‌ای است بفرمایید تا برویم سراغ سایر سوالات اساتید و مدیران مدارس که به دست ما رسیده است در مورد مسائل اجرایی و مدارک تحصیلی و مانند آن.

حجت الاسلام والمسلمین رستم نژاد: بارها بزرگان و اساتید حوزه عنوان کرده و می‌کنند که بعد از مرحوم شیخ اعظم (ره) و مرحوم آخوند (ره) آراء و نظرات دقیقی در فقه و اصول اعم از مسائل سنتی و مستحدثه مطرح شده که طلاب در دروس خارج به طور جدی با آنها مواجهند ولی در جائی این بحث ها طرح نمی شود.

البته مدیریت حوزه‌های علمیه تلاش کرد، این دروس را در اصول و فقه به صورت آزمایشی و اختیاری و آزاد برقرار نماید که مورد استقبال اساتید و طلاب واقع شد . در این طرح برخی از این دروس به جای مقدار دروس مطالعاتی شده به صورت علی البدل قرار گرفت. طلاب محترم حسب علاقه و برنامه‌ریزی آینده علمی خود یکی از این دروس را می توانند انتخاب نمایند. این کتاب ها در فقه در پایان دروس سطوح عالی گذاشته شد که به نوعی تمهیدی برای ورود به دروس خارج محسوب می‌گردد .

این مباحث هم مطابق مصوبه شورای عالی، باز هم جای کار دارد و اگر کتابی قوی و متقن در این سطح معرفی شد و کارشناسی و مورد تأیید شورای عالی قرار گرفت، به این برنامه اضافه می شود و این کار در رشته های غیرفقهی مورد تأکید بیشتر است تا فقه متناسب و مرتبط با رشته ها برای طلاب گذاشته شود.

طرح «اصلاح محدوده‌های درسی سطوح عالی»

رستم نژاد، معاون آموزش حوزه های علمیه

حوزه/ حجت الاسلام والمسلمین رستم‌نژاد گفت: طرح اصلاح «برنامه آموزشی و درسی سطوح عالی حوزه‌های علمیه»، تاکنون ده ها و صدها جلسه کارشناسی را در چارچوب رهنمودهای مراجع عظام تقلید و رهبر معظم انقلاب دام عزه و استفاده از آراء و نظرات کارشناسان، اساتید و فضلا، به خود اختصاص داده است.

حجت الاسلام والمسلمین مهدی رستم نژاد در گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، به طرح اصلاح «برنامه آموزشی و درسی سطوح عالی حوزه‌های علمیه»، اشاره کرد و گفت: این طرح  از سال ۹۴ با نگاه اصلاحی و رفع مشکلات آموزشی، و با ابتناء بر حفظ اصالت های حوزه و تحفظ بر سنت های اصیل آن، مورد عنایت خاص اعضای محترم شورای عالی و مدیریت حوزه های علمیه قرار گرفت و از آن تاریخ تاکنون ده ها و صدها جلسه کارشناسی را در چارچوب رهنمودهای مراجع عظام تقلید و رهبر معظم انقلاب و استفاده از آراء و نظرات کارشناسان، اساتید و فضلاء، به خود اختصاص داده است.

وی افزود: در این طرح محورهایی از جمله مقاطع آموزشی و طول سنوات تحصیلی هر مقطع؛ تقویم تحصیلی و ساعات درسی در هر روز؛ عناوین درسی و محدوده های درسی هر منبع؛ منابع جدید و بدیل برای منابع موجود، مورد اهتمام قرار گرفت و متناسب با هر محور، وضعیت موجود به صورت دقیق بررسی و ارزیابی شده است و سپس با حفظ اصول و ملاکات کلی تعیین شده از سوی شورای عالی، پیشنهاداتی ارائه شد.

معاون آموزش حوزه های علمیه ادامه داد: در این طرح تعداد زیادی از اساتید و مدیران در قالب کارگروه ها و کمیته های تخصصی مشغول به فعالیت بودند و در نهایت در یک بسته تفصیلی، اصلاحیه «برنامه آموزشی و درسی سطوح عالی حوزه‌های علمیه» به شورای عالی پیشنهاد شد. البته در ادامه همین مسیر، طرحی جامع با عنوان «نظام جامع آموزشی حوزه های علمیه» در حال تدوین و نگارش است که متعاقباً در این خصوص اطلاع رسانی خواهد شد. این اصلاحیه نیز خودش بخش مهمی از آن طرح کلان است.

وی بیان داشت: بر همین اساس شورای عالی حوزه های علمیه نیز در طی چندین جلسه، این طرح را بررسی و در قالب مصوباتی، جهت اجرا به مرکز مدیریت حوزه های علمیه ابلاغ نموده است؛

در ادامه ابتداء به مشکلات برنامه موجود اشاره شده، سپس به بخش هایی از ویژگی ها، اهداف و امتیازات و اصول حاکمی که در این طرح مدنظر بوده است، اشاره می شود:

 حجت الاسلام والمسلمین رستم نژاد به برخی مشکلات برنامه موجود اشاره کرد و گفت: ناهمگونی و تفاوت در برنامه درسی سطوح عالی در قم و شهرستان ها وجود داشت. برای مثال ارائه درس اصول فقه سطح دو با منبع واحد (کتاب رسائل) در قم در ۱۰ عنوان و ارائه همین درس با همین منبع در شهرستانها در ۶عنوان از جمله این هاست. درس اصول فقه سطح سه با منبع واحد (کتاب کفایه الاصول) در قم در ۸  عنوان درسی و همین درس با همین منبع در شهرستانها در ۶ عنوان ارائه می‌شود و درس فقه سطح دو و سه با منبع واحد (کتاب مکاسب) در قم در ۱۴ عنوان درسی و همین درس با همین منبع در شهرستانها در ۱۲ عنوان ارائه می‌شود. اینها بخشی از این ناهماهنگی و تفاوت ها است.

وی به ناهمگونی و تفاوت ایام تحصیلی در قم و شهرستان ها اشاره کرد و افزود: سال تحصیلی در  قم حدوداً ۱۲۰ روز درسی، با تقریبا روزی ۵ ساعت درس،  برنامه ریزی می شود؛ در حالیکه سال تحصیلی در شهرستان ها غالبا بیش از ۱۶۰ روز درسی با روزی ۴ ساعت درس، برنامه ریزی می‌شود.

یکی از مهمترین نتایج ساختار و برنامه درسی فعلی، نخواندن قسمت های مهمی از منابع درسی بود. هم به لحاظ زمانی این کار ممکن نبود و هم تعداد زیاد دروس باعث شده بود، کیفیت ارائه دروس هم به شکل محسوسی پایین باشد.

معاون آموزش حوزه های علمیه  نامتوازن بودن سنوات تحصیلی سطوح عالی در کل کشور را مورد توجه قرار داد و بیان کرد: سنوات تحصیلی در سطوح عالی در کل کشور تا یکی دو سال پیش، بدین صورت بود که سطح دو در ۳ سال ، در پایه های ۷ الی ۹ و سطح سه تنها در یک سال (پایه دهم) برنامه ریزی شده بود. البته این مسئله در قالب مصوبه ۱۴۵۳ شورای عالی، مرتفع گردید و مقرر شده است که سطح دو در دو سال (پایه های ۷ و ۸) و سطح سه نیز در دو سال (پایه های ۹ و ۱۰) طراحی و اجرا شود و بیش از یک سال است که این مصوبه اجرایی شده است.

وی به حاشیه درآمدن دروس غیرفقهی و اصولی اشاره کرد و گفت: به دلیل پر شدن تمام ساعات آموزشی روزانه با دروس فقه و أصول (روزی حدوداً ۵-۴ ساعت) دیگر جائی برای ارائه سایر دروس، مانند: علوم عقلی، کلام، تفسیر و ... نیست و غالباً طلاب به همین جهت، از شرکت در سایر دروس خودداری می کنند. با اینکه این دروس ، از مهمترین دروس است که طلاب در این زمان بخصوص، به عنوان پشتوانه های علمی بدان نیاز داشته و دارند.

 

 حجت الاسلام والمسلمین رستم نژاد اظهار داشت: مشکل دیگر آنکه طلاب سایر رشته ها، علاوه بر دروس تخصصی خودشان، ملزم هستند مانند عموم طلاب، همه دروس حوزوی عمومی را نیز بگذرانند ، ایشان عملاً بارهای مضاعفی را به دوش می کشند و در نتیجه نه در دروس عمومی و نه در دروس تخصصی به آن سطحی از موفقیت که توقع می رفت معمولا نائل نمی شوند.

وی تحفظ بر دوره ده ساله تحصیل و مقاطع آن؛ اهتمام ویژه نسبت به تأمین حدنصاب علمیت حوزه به ویژه در عرصه های فقه و اصول؛ توجه به تنوع رویکردها، گرایش ها، نیازها، توانائی ها و استعدادهای تحصیلی و آموزشی در دروس فقهی و اصولی و سایر رشته ها؛ ایجاد فرصت برای بازگشت به سنت های اصیل آموزشی حوزه با متناسب سازی ساعات اختصاص یافته در هر روز، جهت عمیق خوانی، پیش مطالعه، مطالعه، مباحثه و تقریر نویسی؛ حفظ داشته های اصیل سنّتی همراه با ایجاد پیوند آن با متون جدید آموزشی؛ ایجاد بستر مناسب برای آشنایی طلاب با آراء متأخر از مرحوم شیخ (ره) و مرحوم آخوند (ره) در اصول؛ قابلیت ارتقاء و تکمیل طرح را از دیگر مزایا، ویژگی ها و ملاحظات و نتائج مورد انتظار طرح دانست و یادآور شد: این طرح  مطابق مصوبه شورای عالی پس از یک دوره اجرا در حوزه های کشور ، باز خوردگیری شده، نقاط قابل ترمیم و تکمیل آن نیز ، جهت تصمیم گیری نهایی  به شورای عالی تقدیم می گردد.

ایشان برنامه جدید سطوح عالی را نیز به صورت تفصیلی تشریح کردند:

·        طلاب به دو گروه کلی «طلاب شاغل در رشته های فقهی و اصولی» که شامل طلاب آزاد قم، طلاب مراکز فقهی و مدارس عالی حوزوی خواهند بود و گروه دوم «طلاب شاغل به تحصیل در رشته های غیرفقهی» هستند که مشخصاً طلاب رشته های تخصصی مانند تفسیر و کلام و حقوق و تبلیغ و ... خواهند بود.

برای گروه طلاب رشته های فقهی در سطح دو، مجموعاً ۶ درس فقه و ۶ درس اصول دیده شده است و از این حیث تغییری در برنامه درسی ایجاد نشده است. کتاب مکاسب شیخ انصاری برای دروس فقه آنها در نظر گرفته شده است و برای دروس اصول نیز علاوه بر کتاب رسائل مرحوم شیخ اعظم رحمه الله علیه، کتاب الفائق نیز ارائه خواهد شد که چگونگی چینش دروس در جداول درسی آن آمده است. البته بخشهایی از کتاب های رسائل و الفائق بدیل خواهند بود.

برای همین گروه از طلاب در سطح سه نیز مجموعاً ۶ درس فقه و ۶ درس اصول دیده شده است باز هم تغییری در تعداد دروس داده نشده است. البته در این مقطع علاوه بر کتاب مکاسب شیخ انصاری برای دروس فقه، کتاب های دیگری مانند «الشخص الاعتباری» که توسط دفتر فقه معاصر حوزه تدوین شده است، «اساس الحکومه» و «ولایة الامر» آیت الله سید کاظم حائری و «بحوث فقهیه» مرحوم آیت الله شیخ حسین حلّی رحمه الله آنها در نظر گرفته شده است. این کتاب ها نیز به صورت بدیل خواهد بود.

در دروس اصول فقه این مقطع نیز علاوه بر کتاب «کفایة الاصول»، حلقه ثالثه از مجموعه «دروس فی علم الأصول» شهید صدر رحمه الله علیه به عنوان بدیل ارائه می شود.

 

·        گروه دوم طلاب، یعنی طلاب رشته های غیرفقهی در سطح دو، مجموعاً ۴ درس فقه و ۴ درس اصول دیده شده است. کتاب مکاسب شیخ انصاری برای دروس فقه آنها در نظر گرفته شده است و برای دروس اصول نیز علاوه بر کتاب رسائل مرحوم شیخ اعظم رحمه الله علیه، کتاب الفائق نیز ارائه خواهد شد که عرض بخش هایی از آنها بدیل هم می باشد. چگونگی چینش دروس در جداول درسی آن آمده است.

برای همین گروه از طلاب در سطح سه نیز مجموعاً ۴ درس فقه و ۵ درس اصول دیده شده است. البته در این مقطع علاوه بر کتاب مکاسب شیخ انصاری برای دروس فقه، کتاب های دیگری مانند «الشخص الاعتباری» که توسط دفتر فقه معاصر حوزه تدوین شده است، «اساس الحکومه» و «ولایة الامر» آیت الله سید کاظم حائری و «بحوث فقهیه» مرحوم آیت الله شیخ حسین حلّی رحمه الله آنها در نظر گرفته شده است. بدیل بودن این منابع نیز مانند گروه طلاب رشته های تخصصی است.

در دروس اصول فقه این مقطع نیز علاوه بر کتاب «کفایة الاصول»، حلقه ثالثه از مجموعه «دروس فی علم الأصول» شهید صدر رحمه الله علیه به عنوان بدیل ارائه می شود.

جدول تفصیلی مربوط به برنامه درسی جدید سطوح عالی حوزه های علمیه، به همراه منابع آن به پیوست همین خبر ارائه شده است.

همچنین مباحثی از کتاب های رسائل و مکاسب که در امتحانات نمی آید (محدوده های مطالعاتی کتاب های رسائل و مکاسب) نیز، در پیوست دیگری در همین خبر آمده است.

پیوست شماره ۱ - جدول دروس سطوح عالی همراه با محدوده و ساعات درسی آن

پیوست شماره ۲ -  محدوده های مطالعاتی از کتاب های رسائل و مکاسب

برخی بدون اجازه خود را مجتهد معرفی‌ می‌کنند

متأسفانه امروزه برای تبرک، اجازه نقل حدیث‌ می‌دهند!

 آیت الله رضا استادی

استاد رضا استادی با اشاره به اینکه فلسفه اجازات و تصحیح کتب، مصون ماندن از تحریفات است، اظهار کرد: منبر و تبلیغ، مداحی، امور حسبیه و وجوهات نیز اجازه‌ می‌خواهد که مهم‌ترین بخش اجازات، اجازه اجتهاد است، اما امروزه برخی خودشان را بدون اجازه به عنوان مجتهد به جامعه معرفی‌ می‌کنند.

نشست علمی نقد و بررسی کتاب «اجازات العلما» با حضور استاد رضا استادی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و دیگر اساتید از سوی سازمان علمی وفرهنگی آستان قدس رضوی- نمایندگی قم برگزار شد.

در این نشست کتاب دو جلدی «اجازات العلما» حاوی اجازه علما از لابه لای نسخه‌های خطی موجود در آستان مقدس رضوی که حاصل زحمات فهرست نگار بخش خطی کتابخانه آستان قدس رضوی، براتعلی غلامی‌مقدم بود، مورد نقد و بررسی قرار گرفت. این کتاب در مرحله بعدی توسط سیدمحمدرضا رضاپور به رشته تحریر درآمده است.

استاد رضا استادی، در این نشست با اشاره به فلسفه اجازات، گفت: پیامبر(ص)، هم در دریافت هم در نگهداری و هم در ابلاغ و بیان مطالب، معصوم هستند و بعد از ایشان ائمه(ع) هم این عصمت را دارند ولی بعد از ائمه(ع) احتمال خطا در افراد دیگر حتما وجود دارد و فرد ممکن است چیزی را درست بگیرد و حفظ کند ولی در بیان خطا کند و یا برعکس.

وی افزود: روایات ما در ۴۰۰ رساله، یعنی اصول اولیه نوشته شده بود و بعدا علما از روی آن به عنوان نسخه اصل تلاش کردند بنویسند و شاید در این انتقال خطاهایی ایجاد شده باشد؛ علما از ابتدا به این فکر بودند که ما موظف هستیم که معارف ائمه(ع) و اصحاب آنها را به حال خود رها نکرده و جمع کنیم لذا در این مسیر قدم برداشتند و همه اینها از حیث ادب عربی، افراد توانمندی بوده‌اند.

استادی بیان کرد: مجمع‌البیان ما یک کتاب عربی غنی است و بنده بارها شینده‌ام که می‌گویند به جای مغنی همین کتاب خوانده شود زیرا بهتر و قوی‌تر است. از افتخارات ما این است که در طول قرون متمادی جز صد سال اخیر، کسی به کتاب‌های شیعه از لحاظ ادبیات عربی آن ایراد نگرفته است و عموما ادبیات عربی علمای ما بسیار خوب بوده تا دوره معاصر که تغییرات زبانی عربی زیاد شده و ممکن است خلل‌هایی داشته باشیم.

آفت عدم رعایت اجازات

استادی با اشاره به اینکه اگر پدیده اجازه و تصحیح که مرسوم بوده به درستی رعایت می‌شد امروز بسیاری از مشکلات را در این زمینه نداشتیم، تصریح کرد: الان برخی کتاب‌ها را داریم که نه نزد کسی قرائت شده نه اصل وجود آن مورد تایید است و برخی می‌گویند به درد می‌خورد یا نمی‌خورد، زیرا بنا بوده ما کتابی را بپذیریم که یا اصل باشد یا با نسخه اصل مطابقت داشته باشد، البته علمای ما واقعا در این زمینه زحمت زیادی کشیده‌اند.

وی افزود: این زحمت علما سبب شده تا معارف ما از آسیب محفوظ باشند، الان کتب حدیثی به ده درجه تقسیم شده و اگر این مسائل رعایت می‌شد همه درجه اول و دوم بودند. به هر حال فلسفه اصلی تصحیح، مصون ماندن کتب از تحریف و از بین رفتن بوده است و این کار بسیار لازم و خوبی هم بوده و خوب انجام شده ولی فراگیر نشده و چون فراگیر نشده کتبی داریم که قرائت نشده و مقابله نشده است و در آن تردیدهایی ایجاد می‌شود.

استادی بیان کرد: این کتابها البته وضعیت متفاوتی دارند، برخی فقط قرائت استاد بوده است ولی برخی تحقیق کامل جدی به دنبال آن بوده و شاگرد اجازه پرسش هم داشته است؛ گاهی دو یا سه بار و کمتر و بیشتر مقابله شده است. اگر امروز ما کافی و من لا یحضر الفقیه و … داریم محصول این تلاش‌هاست و نسخ مختلف آن هم اختلافات کمی با هم دارند.

وی افزود: علما همانطور که در حفظ و کتابت کتب حدیثی اهتمام داشته‌اند به کتب فقهی هم توجه کرده‌اند؛ بسیاری از تصحیحات هم برای کتب فقهی اصولی و حتی کتب غیر شیعیان است. به صورت کلی درباره کتب مورد نیازشان به دنبال کتاب‌های تصحیح‌شده و قرائت شده می‌رفتند لذا در اجازات داریم که مثلا این کتاب چند بار حتی تا هفت بار نزد استاد، قرائت شده است.

منبر و مداحی هم نیازمند اجازات است

وی اضافه شد: فلسفه اجازات متاسفانه به درستی رعایت نشد و اگر می‌شد اشکالات کار بسیار کمتر بود. قبلا منبری باید اجازه می‌گرفت تا از کتابی استفاده کند وگرنه اینکه هر کسی بتواند هر چیزی را بگوید درست نیست؛ برای حفظ معارف باید منابع تایید شده در اختیار مبلغ و منبری قرار می‌گرفت و او با اجازه آن را مورد استفاده قرار می‌داد.

استاد حوزه علمیه بیان کرد: مداحی هم اجازه لازم دارد؛ اجازه امور حسبیه حتما لازم است و باید به کسانی اجازه داده شود که مردم به او اعتماد کنند، اجازه گرفتن وجوهات هم جزئی از اجازات بوده است و مهمترین مسئله اجازه اجتهاد است که الان مغفول واقع شده است؛ اینکه هر کسی خودش، خودش را به عنوان مجتهد معرفی کند درست نیست. مرحوم آیت‌الله اراکی معتقد بود کار هر کسی نشان می‌دهد مجتهد است یا خیر؛ این جمله در مورد افرادی مانند ایشان درست است ولی اینکه هر کسی سفره‌ای پهن کند باید اجازه اجتهاد داشته باشد که در گذشته با دقت هر چه تمامتر انجام می‌شده است.

استادی اضافه کرد: اجازه روایت اگر دنباله تصحیح باشد که هست یعنی طرف، مقابله و قرائت می‌کرد و اجازه می‌گرفت ولی متاسفانه حتی در گذشته سراغ داریم کسانی حتی به دنیا نیامده، اجازه برای آنها صادر شده است، به کودک اجازه داده‌اند ولی قاعدتا باید اجازه طوری باشد که فرد، قدری نزد صاحب اجازه قرائت کرده و خوانده باشد. متأسفانه امروزه برای تبرک، اجازه نقل حدیث‌ می‌دهند در حالیکه اجازات در گذشته اینگونه نبود و مجیز و مجاز هر دو کتب حدیثی را به طور کامل مطالعه و فهم کرده بودند.

وی افزود: از برکات اجازه آن است که انسان اجازه‌دهنده و اجازه گیرنده را می‌شناسد و معرفی می‌شوند و رتبه علمی آنها هم روشن می‌شود و در خلال آن مطالبی گفته‌ می‌شود که بسیار ارزنده است و در همین کتابی که منتشر شده هم شاهد این نوع مطالب هستیم.

استادی تصریح کرد: الان هم ممکن است که اجازه وجود داشته باشد ولی برخی چند اجازه از کسی دارند که خود او حدیث نخوانده است و یا این فرد هم اصلا علمش را نزد استاد ارائه نکرده است و این هم نمی‌تواند کارآیی مناسبی داشته باشد.

نظر امام در مورد وضعیت اجازات امروزی

وی افزود: امام فرموده؛ از چیزهایی که مورد تاسف است این است که ما احادیث را نزد کسی(استاد) نخوانده‌ایم بلکه آن را در برخی کتب مانند جواهر و … خوانده‌ایم و همین سبب تالی فاسد شده است و حتی موجب برخی اشتباهات در فتاوا شده است در صورتی که اگر نزد استاد خوانده شده بود این اشکالات کمتر بود. الان متاسفانه عمدتا اجازات برای تبرک و تیمن است در صورتی که اجازات گذشته حداقل شخصیت اجازه‌دهنده را نشان می‌داد.

استادی بیان کرد: بعضی تا ۱۸۰۰ اجازه داده‌اند که برای تبرک و تیمن خوب است ولی فایده علمی ندارد البته برخی هم می‌گویند می‌خواهیم در سلسله روات باشیم ولی در قرون اولیه تا قرن ششم و هفتم اینطور نبود. شیخ بهائی گفته است فردی از من اجازه خواست تا اجازه دهم فلان کتاب(اربعین) را تدریس و تبلیغ کند و او مدتی نزد من بخش‌هایی از این کتاب را خواند تا اجازه گرفت ولی آیا الان اینگونه اجازه داده می‌شود؟

مصونیت معارف؛ فلسفه اجازه

وی افزود: برای اینکه معارف از تحریف مصون باشد اجازه لازم است ولو اینکه برخی بگویند اینها قصد دارند جلوی تحقیق را بگیرند، چرا کاشف الغطاء، تقریظ می‌نویسند برای اینکه کتاب معرفی شود و مردم بدانند فلان کتاب محکم و معتبر بوده که بر آن تقریظ‌نویسی شده است. حتی ترجمه هم اجازه می‌خواهد و مگر هر کسی می‌تواند ترجمه کند؟ تقریبا به این موارد عمل نشده است و تا حدی که عمل شده لازم بوده و مؤثر واقع شده و مشکلاتی که داریم به خاطر بخشی است که عمل نشده است.

استاد سطح خارج حوزه علمیه بیان کرد: الان اجازات ما محل اشکال است و این نوع اجازات با آن چیزی که فلسفه اصلی آن بوده، فاصله ز یادی دارد.

وی افزود: برخی تصحیحات، احیای کتاب است، مثلا گاهی نویسنده چهار سال وقت برای نوشتن کتاب صرف کرده ولی تصحیح آن بیش از چهار سال طول کشیده است زیرا واقعا مصحح دنبال احیای کتاب و تطبیق و رفع اشکالات آن برآمده است. گاهی می‌بینیم در گذشته کارهایی تصحیح شده که اگر قرار بود امروز انجام شود، یک گروه چند نفره لازم بود.

استادی اضافه کرد: زحمات اجازه‌دهندگان و اجازه‌گیرندگان و مصححین تا قرون متمادی مانند آنچه در کتب صدوق و اصول اربعه و دوره‌های بعد انجام شده جای تقدیر دارد ولی روندی که به خصوص در دوره معاصر شاهد هستیم تداوم روند قبل نیست.

وی ادامه داد: من با صراحت می‌گویم که هر کتابی، رونمایی نیاز ندارد. البته تذکر این نکته لازم است که امتیاز مهم این کتابی که الان مورد بحث است در فهارس الفبایی آن است و جای قدردانی دارد.

مسابقه بزرگ کتابخوانی «آشنایی با بیانات امام تحول»

رسانه حوزوی مناهج برگزار می‌کند

مسابقه بزرگ کتابخوانی«آشنایی با بیانات امام تحول» با جوایز نفیس در دو مرحله ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰۱برگزار و نیز ۲۹ اردیبهشت برگزار خواهد شد.

منبع آزمون، کتاب حوزه و روحانیت (چاپ مرکز اسناد انقلاب اسلامی)؛ بخش دوم کتاب می باشد.

علاقه مندان برای ثبت نام در آزمون می توانند به لینک ثبت نام مراجعه کنند و کتاب را نیز از لینک دریافت کتاب از کتابخوان طاقچه دریافت نمایند.

گفتنی است: نتایج بر حسب نتیجه آزمون خواهد بود و نه قرعه کشی.

محرومیت زدایی به سبک روحانی محله تازه آباد ثلاث باباجانی

 هزینه یک میلیارد تومانی ارتقای فرهنگی و آموزشی مرزنشینان

حوزه/ حجت الاسلام گرجی با احساس تکلیف برای حضور در منطقه مرزی کمر همت بسته و در این سال‌ها با پیگیری و تلاش فراوان توانسته است پای بسیاری از خیرین را برای محرومیت زدایی از مردم شیعه و سنی این شهرستان باز کند؛ او تاکنون بیش از یک میلیارد تومان برای ارتقای وضعیت فرهنگی و آموزشی این منطقه هزینه کرده است.

به گزارش خبرگزاری حوزه از شهر کرد، حجت‌الاسلام مجتبی گرجی مرغملکی، از اهالی استان چهارمحال بختیاری و امام محله تازه آباد ثلاث باباجانی در استان کرمانشاه است.

این روحانی که از مرداد سال ۹۷ در این منطقه مستقر شده است فعالیت‌های گوناگون فرهنگی اجتماعی برای ارتقا محله و شهر انجام داده است.

۵۰۰ خانواده تحت پوشش حمایتی این روحانی محله هستند که از آنها حمایت می‌کند؛ حجت الاسلام گرجی فرقی میان نیازمندان شیعه و اهل سنت در این شهر نگذاشته و به همه این خانواده‌ها کمک می‌کند، همچنان که برخی از خیرینی که او را در این زمینه یاری می‌کنند نیز از اهل سنت هستند.

حجت الاسلام گرجی با کمک خیرین در این سال‌ها بیش از ۵۰۰ قربانی ذبح و گوشت آن را در میان نیازمندان و مردم این منطقه مرزی توزیع کرده است. علاوه بر این بیش از ۱۲۰۰ بسته معیشتی نیز تقدیم فقرا شده است.

او برای حمایت از دانش آموزان نیازمند چیزی حدود ۲ هزار بسته لوازم تحریر در بین دانش آموزان تهیه و توزیع کرده است و علاوه بر خرید ۸ تبلت برای دانش آموزان با پیگیری‌های فراوان کتاب‌های آموزشی و کمک آموزشی از طریق شرکت مبتکران به ارزش ۸۷۰ میلیون تومان در سال جاری به دانش آموزان ثلاث باباجانی تقدیم شده است.

امام جماعت مسجد علی بن موسی الرضا (ع) محله تازه آباد ثلاث باباجانی تاکنون بیش از ۸۰ میلیون تومان لباس بچه گانه و کفش برای فرزندان نیازمند خانواده‌های محروم تهیه و توزیع کرده و تعداد فراوانی نیز لباس از طریق مراکز خیریه بین محرومین تقسیم شده است.

تأمین نان سر سفره مردم با تهیه و توزیع ۱۵۰۰ کیسه آرد برای پخت نان یکی دیگر از فعالیت‌های ایشان می‌باشد و قریب ۳۰ هزار پرس غذای گرم تهیه و در میان نیازمندان توزیع شده است.

امام محله تازه آباد با کمک خیرین ۳ خانه مسکونی برای نیازمندان ساخته و برای مدرسه نیز ۶ سرویس بهداشتی ساخته شده است.

حجت الاسلام گرجی پیوست فرهنگی در کنار فعالیت‌های اجتماعی را دغدغه خود می‌داند، از همین روی اولین کتابخانه هوشمند شبکه مجازی کرمانشاه را در این محله و شهرستان راه‌اندازی و تأسیس کرده است. طرحی که با هدف تأمین کتاب‌های کمک آموزشی و غیره برای دانش آموزان انجام می‌گیرد.

او در توضیح این طرح می‌گوید: از نیمه دوم ۹۸ این کار کلید خورده و بیش از ۴۰۰۰ کتاب از جمله کتب کمک آموزشی و غیره برای تأمین این کتابخانه از طریق خیرین جذب شده است. بیش از ۲۰۰ میلیون تومان میز و صندلی و لوازم مورد نیاز کتابخانه را خریداری کرده‌ایم که راستای ارتقای فرهنگی این شهرستان انجام می‌گیرد و به زودی مورد بهره برداری قرار خواهد گرفت.

تقدیر از مادران در روز ولادت حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) کار دیگری است که توسط این امام محله انجام شده و از مادران شیعه و سنی به این مناسبت تجلیل به عمل آمد.

حجت الاسلام گرجی با توجه به حضور اهل سنت در این منطقه و طمعی که وهابیت برای نفوذ در بین اهل سنت دارد با کارهای فرهنگی مختلف و ترویج اسلام ناب سعی در مقابله با تفکرات ضاله و افراطی گرایانه وهابیت دارد.

او در راستای اشتغالزایی در این منطقه اقدام به تأسیس کارگاه تولیدی لباس که ۲۵ نفر به صورت مستقیم به ۱۰ نفر به صورت غیر مستقیم اشتغال پیدا کرده‌اند. همچنین کارگاه ماکت سازی با ایجاد اشتغال برای ۱۰ نفر نیز انجام شده و تعدادی را نیز برای اشتغال زایی به مکان‌های مختلف معرفی کرده است.

فعالیت‌های فرهنگی اجتماعی و انسان‌دوستانه و محرومیت زدایی این روحانی و امام محله در این سال‌ها باعث شده تا بین شیعیان و اهل سنت این شهرستان مورد توجه قرار گرفته و در دل مردم جا پیدا کند.

پیام‌های اعتراضی شدید علما و مراجع عظام به حادثه تروریستی قندوز افغانستان

رهبر معظم انقلاب، مراجع عظام تقلید و علما با صدور پیام هایی به حادثه تروریستی در مسجد شیعیان در ولایت قندوز واکنش نشان داده و خواستار برخورد جدی با عاملان این جنایت هولناک شدند.

روز جمعه ۱۶ مهرماه در مسجد شیعیان شهرستان سیدآباد استان قندوز واقع در شمال افغانستان یک عامل انتحاری با انفجاری سهمگین موجب شد که بیش از ۱۵۰ نفر از نمازگزاران به شهادت برسند.
در این میان مراجع عظام تقلید و علما با صدور پیام هایی  به حادثه تروریستی در مسجد شیعیان در ولایت قندوز واکنش نشان داده و خواستار برخورد جدی با عاملان این جنایت هولناک شدند.

متن پیام حضرت آیت الله العظمی امام خامنه ای

بسم الله الرحمن الرحیم
 
حادثه‌ی تلخ و مصیبت‌بار انفجار در مسجد منطقه خان‌آباد استان قندوز که به جان‌باختن جمع زیادی از مؤمنان نمازگزار انجامید، ما را داغدار کرد. از مسئولان کشور همسایه و برادر افغانستان جداً انتظار میرود که عاملان خونخوار این جنایت بزرگ را به مجازات برسانند و با تدابیر لازم از تکرار چنین فجایعی جلوگیری کنند. از خداوند متعال رحمت و علوّ درجه برای شهیدان این حادثه و شفای عاجل برای آسیب‌دیدگان و صبر و سکینه برای کسان و بازماندگان آنها مسألت میکنم.
 
سیّدعلی خامنه‌ای
۱۷ مهر ۱۴۰۰

حضرت آیت الله سید علی سیستانی

حضرت آیت الله سید علی سیستانی نیز در پیامی حادثه دلخراش و تروریستی انفجار مسجد قندوز که در آن چندین نفر شهید و زخمی شدند، محکوم کردند. 

علامه حسن زاده چگونه از امام خمینی حمایت کرد؟

حجت الاسلام حسین زاده گفت: علامه حسن زاده مرید امام بود و فقر و نداری را تحمل کرد تا انقلاب و امام تضعیف نشود.

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، مرحوم علامه حسن حسن زاده آملی از دانشمندان و مردان کمیاب علمی حوزه علمیه شنبه ۳ مهرماه به رحمت ایزدی پیوست؛ در پی درگذشت این عالم برجسته مراسم ترحیم و بزرگداشت آن مرحوم از سوی رهبر معظم انقلاب سه شنبه شب در مدرسه علمیه فیضیه با حضور جمعی از علمای حوزه علمیه قم و جمعی از علما و روحانیون مازندران برگزار شد.

حجت الاسلام حسن حسین زاده از شاگردان مرحوم علامه در مورد خصوصیات ایشان و حمایت ایشان از امام خمینی(قدس) خاطره ای نقل کردند که در ادامه می خوانید:

علامه حسن زاده کلاس دوم ابتدایی بود که مادرش را از دست داد و در ماه دوم حوزه علمیه بود که پدرش را نیز دست داد و دردناک آنکه پدر علامه یک شب در حجره مهمانش بود که صبح بعد از دنیا می رود؛ کودکی و نوجوانی او با داغ و سختی همراه بوده است و پس از ازدواج هم در جنب مدرسه سعادت با آیت الله جوادی آملی به صورت جدا در یک منزل زندگی می کردند.

از خود علامه شنیدم که در طول زندگی تحصیلی همان زمانی که در خانه مشترک زندگی می کرد در توصیف فقر و بی پولی خود می گوید که نمی توانست برای همسرش یک پیراهن خریداری کند که در همان دوران از طرف مدارس آیت الله شریعتمداری پیشنهاد تدریس فلسفه به ایشان می شود که در ازای هر درس هزار تومان به علامه هدیه و دستمزد بدهند؛ این مبلغ در پیش از انقلاب می توانست زندگی را به شدت متحول کند.

علامه این پیشنهاد را قبول نمی کند که من از علامه پرسیدم چرا؟ علامه گفت: اگر در مدارس آقای شریعتمداری تدریس فلسفه می کردم حاج آقا روح الله تضعیف می شد؛ چقدر مرید امام بود که فقر و نداری را تحمل کرد تا انقلاب و امام تضعیف نشود؛ علاقه زیاد ایشان به نظام و رهبری را شاهد بودم.

از خود علامه شنیدم که سال اول رهبری رهبر انقلاب صد میلیون تومان پول با یک ماشین پژو از طرف رهبری به ایشان هدیه داده شد که آقای محمدی گلپایگانی به قم آورد و اختیار این مبلغ را به علامه داد تا مؤسسه تأسیس کرده و کتاب چاپ کند؛ علامه فرمود ساعت ها اصرار کردند و من این لطف را قبول نکردم و بعد از اینکه نمایندگان رهبری رفتند من رو به خدا کردم و گفتم آن زمان که من می خواستم تو ندادی و حال که می دهی نیازی به این پول ها ندارم؛ به مقامی رسید که با خدا اینگونه معامله می کرد.

تجلیل مراجع تقلید و علما در پیام‌های تسلیت خود از علامه حسن‌زاده آملی

حوزه/ مراجع تقلید، علما و شخصیت های حوزوی در پی ارتحال عالم ربانی علامه حسن زاده آملی در پیام های جداگانه ای ارتحال این عالم بزرگ را تسلیت گفتند و از مقام علمی، عرفانی و سیر سلوک ایشان تجلیل کردند.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، در پی ارتحال عالم ربانی علامه حسن زاده آملی، رهبر معظم انقلاب،‌ مراجع تقلید، علما و شخصیت های حوزوی از جمله حضرات آیات مکارم شیرازی، جوادی آملی، نوری همدانی، سبحانی، شبیری زنجانی، مظاهری، علوی گرگانی، آیت الله اعرافی مدیر حوزه های علمیه، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، نمایندگان ولی فقیه در استانها، ائمه جمعه و جماعات، سران قوا، مقامات کشوری و لشگری،‌در پیام های جداگانه ای ارتحال این عالم بزرگ را تسلیت گفتند و از مقام علمی، عرفانی و سیر سلوک ایشان تجلیل کردند.

بر اساس این گزارش: 

متن پیام رهبر معظم انقلاب اسلامی به این شرح است:

بسم الله الرحمن الرحیم

با تأسف خبر درگذشت عالم ربّانی و سالک توحیدی، آیةالله آقای حسن‌زاده‌ی آملی رحمةالله‌علیه را دریافت کردم. این روحانی دانشمند و ذوفنون از جمله‌ی چهره‌های نادر و فاخری بود که نمونه‌های معدودی از آنان در هر دوره، چشم و دل آشنایان را می‌نوازد و توأماً دانش و معرفت و عقل و دل آنان را بهره‌مند می‌سازد. نوشته‌ها و منشأت این بزرگوار منبع پر فیضی برای دوستداران معارف و لطائف بوده و خواهد بود ان‌شاءالله. اینجانب به همه‌ی دوستان و شاگردان و ارادتمندان ایشان بویژه به مردم مؤمن و انقلابی آمل و جوانان مشتاقی که مجذوب مواضع انقلابی و خلقیات والای انسانی آن مرحوم بودند تسلیت عرض می‌کنم و رحمت و مغفرت و علو درجات ایشان را از خداوند متعال مسألت می‌نمایم.

سیّدعلی خامنه‌ای
۴ مهر ۱۴۰۰

متن پیام تسلیت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی

متن پیام تسلیت حضرت آیت الله مکارم شیرازی با اشاره به درگذشت آیت الله حسن زاده آملی به این شرح است:

حوزه علمیه و پاسداری از عناوین حوزوی

 بی ضابطه بودن عناوین حوزوی

 

حجت الاسلام والمسلمین محمد استوار میمندی، مدیر حوزه علمیه استان فارس

 

 

دو سال پیش وقتی قرار شد به عنوان خدمتگزار حوزه علمیه استان فارس به شیراز عزیمت کنم خدمت حضرت استاد شب زنده دار دام ظله رسیدم، یکی از توصیه‌های ایشان این بود که «در اطلاق عناوین حوزوی مراقبت بیشتری کنید».

عناوین دانشگاهی چون برگرفته از مدارک مصوب و تعریف شده دانشگاه است به همین دلیل شفافیت بیشتری دارند؛

اما از آنجا که در عرف حوزه‌های علمیه اطلاق عناوین، مترتب بر مدارک حوزوی نیست بلکه مترتب بر رتبه‌های علمی افراد است به همین دلیل تطبیق عناوین حوزوی بر افراد شفافیت لازم را ندارد چون علمیت در افراد مختلف مراتب متفاوتی دارد و تشخیص کارشناسان حوزوی نیز در علمیت افراد چه بسا با یکدیگر مقداری تفاوت داشته باشد.

البته ذکر این نکته لازم است که معانی لغوی عناوینی چون حجة الاسلام، حجة الاسلام و المسلمین و یا آیت الله معانی بسیار عمیق و بلندی دارد که چه بسا با معانی اصطلاحی و متعارف آن فاصله داشته باشد،

لکن نسبت به همان معانی متداول نیز ضابطه روشنی وجود ندارد به همین دلیل در برخی از اوقات برای عده‌ای از افراد از عناوینی استفاده می‌شود که نشان از بی‌ضابطه بودن عناوین حوزوی است، از این رو با اینکه ضابطه مشخصی توسط نهادهای رسمی حوزوی برای این عناوین قرار داده نشده است لکن جهت روشن شدن مقام، تعریفی تقریبی از این عناوین ارائه می‌گردد؛

 

«ثقة الاسلام»: طلابی که بهره ای از فضل دارند اما هنوز ملبس به لباس روحانیت نشده‌اند.

«حجة الاسلام»: فضلایی که ملبس به لباس روحانیت شده‌اند و در مدارج میانی علمی مشغول به تحصیل هستند و یا در همان مدارج متوقف شده‌اند و به امور دیگری مرتبط با شئون روحانیت مشغول شده‌اند.

«حجة الاسلام و المسلمین»: آن دسته از اساتید و عالمان حوزوی که مدارج بالای تحصیلی را طی کرده‌اند و آثار علمی اعم از کتاب، مقاله، تقریرات و یا کرسی‌های درسی معتبر دارند و به مراحل اجتهاد در علوم مختلف حوزوی نزدیک شده‌اند (مجتهد متجزی).

«آیت الله»: آن دسته از عالمانی که به مراحل بالای علمی به خصوص در رشته فقه رسیده‌اند و در فرایند کسب اجتهاد، مجتهد مطلق شده‌اند و چندین سال سابقه تدریس درس خارج فقه و اصول و تدوین کتاب و تحقیق و پژوهش‌های عمیق در رشته‌های مربوطه را در کارنامه علمی خود دارند.

«آیت الله العظمی»: این عنوان مختص به مراجع عظام تقلید است یعنی کسانی که علاوه بر داشتن رساله‌های عملیه به مقام مرجعیت جامعه شیعی نیز رسیده‌اند.

تعاریف فوق اگر چه ممکن است از منظر برخی از بزرگان حوزه قیود سختگیرانه‌تری نیز داشته باشد اما آنچه که مهم است این است که در استفاده از عناوین حوزوی به ویژه عنوان «آیت الله» باید دقت بیشتری به خرج داد و در این میان حوزویان باید نسبت به پاسداری از این عناوین دقت بیشتری به خرج دهند.

استاد احمد فرخ فال

معرفی علمای جانباز انقلابی

 

حجت الاسلام احمد فرخ فال متولد مهرماه ۱۳۳۷ ش است. وی از کودکی توسط پدر با قرآن کریم و تاریخ اسلام و أنبیاء، آشنا شد و بعد از تحصیلات عمومی در حالی که معلم قرائت قرآن بود تصمیم گرفت وارد حوزه علمیه شود.

تحصیلات حوزوی را در سال ۱۳۵۴ در اصفهان شروع نمود و از سال دوم، تدریس پایه های تحصیلی گذرانده شده را آغاز نمود.

با پیروزی انقلاب اسلامی برای تحصیل به حوزه علمیه قم مهاجرت و دروس حوزه را نزد اساتید قم گذراند.

از درس آیات عظام وحید خراسانی، جواد تبریزی و فاضل لنکرانی بهره برد.

تدریس در قم را از سیوطی و مغنی آغاز و سپس تدریس لمعه و رسائل و مکاسب را بصورت خصوصی آغاز نموده و درسال ۱۳۸۰ تدریس کفایه الاصول را به صورت عمومی در مدرسه فیضیه آغاز کرد.

سابقه جبهه و مبارزاتی:

وی دارای هفت ماه جبهه بوده و در سال ۱۳۵۹ در جبهه دارخوین خوزستان مورد اصابت گلوله از ناحیه فک و گردن قرار گرفت.

سوابق مسؤولیت در حوزه:

در سال ۱۳۶۹ در معاونت آمار و بررسی مشغول شد و پس از دوسال، با حفظ سمت آمار، به‌عنوان معاون حوزه‌های علمیه شهرستان ها معرفی گردید.

در زمان مدیریت آیت الله مقتدایی، مأموریت تفکیک صف حوزه از ستاد به‌عهده وی گذارده شد و سپس در سال ۱۳۹۰ به عنوان مدیر حوزه علمیه استان قم منصوب گردید.

همچنین مسئولیت مجمع عمومی اساتید سطح عالی و خارج جامعه محترم مدرسین طی دو دوره، توسط اساتید به او واگذار گردیده است. 

تألیفات:

حکم الغنا والموسیقی

حکم النظر والتستر

الاطعمة و الاشربة فی الفقه الاسلامی

دانسته‌ها و بایسته‌ها در حرمین شریفین