رسائل و کفایه سالهاست از متون درسی حوزه حذف شده‌اند

🖋 علی مهدوی

❇️ حضرت آیت‌الله العظمی شبیری زنجانی -دام بقائه- که به راستی در فقاهت و تقوا از سرآمدان و بزرگان محترم حوزه‌های علمیه شمرده می‌شوند، دلسوزانه و خیرخواهانه نکاتی را در عظمت و اهمیت رسائل و کفایه و تهدید افت تحصیلی طلاب بر اثر کمرنگ‌شدن این کتب فرموده‌اند. 

همه بزرگان و همچنین شورای عالی، دغدغه‌ی رشد و اعتلای هرچه بهتر حوزه و روحانیت را دارند؛ لذا سخنان حضرت آیت الله العظمی شبیری نیز در غایت شفقت و دلسوزی و نگرانی برای آینده‌ی حوزه‌هاست.

👈🏻 اما اگر شورای عالی -یا حتی مسئولین حوزه- خیلی پیش‌تر از آغاز طرح، چالش‌های پیش‌روی حوزه در نظام آموزشی را برای مراجع و بزرگان حوزه تبیین می‌کردند، شاهد عدم همراهی برخی بزرگان با طرح تحول نبودیم.

🔹 باید تبیین می‌شد که سالهاست رسائل و مکاسب و کفایه برای بخش قابل توجهی از بدنه‌ی سطوح عالی، به عنوان کتب درسی حوزه نیست! ولو اسم و امتحانش هست.

🔻 از آنجا که رسائل و کفایه با وجود اهمیت و علمیتی که دارند: به عنوان متن آموزشی نگاشته نشدند، دارای متونی مغلق هستند و انسجام آموزشی لازم بین مطالب آنها نیست تا هندسه‌ی علم اصول را براحتی به طلاب سطوح عالی منتقل کند و افزون بر همه، نوع تحصیلی که طلاب در مدارس آموزش و پرورش داشته‌اند، برای آنها ذائقه‌ای ساخته است که نوعا طبع طلاب با کتبی همچون رسائل و کفایه سازگار نیست؛ لذا الزام این کتب بر همه‌ی طلاب در این سطح، موجب سرخوردگی و یأس طلاب در فهم علم اصول می‌شود؛ مگر عده قلیلی که زحمت فهم این کتب را به جان خریده‌اند و با مطالعه و تدرّس و شرح و مباحثه، فراز و نشیب‌های فهم آن را بر خود هموار می‌کنند.

🔺 در مقابل، «کتاب حلقات» علاوه بر اینکه محتوای علم اصول را در سطح بالاتری به طلاب ارائه می‌دهد، بر سیاق آموزشی و روان نگاشته شده، دارای انسجام محتواست و طلبه متوجه ربط بین مسائل و هندسه‌ی آنها می‌شود؛ و افزون بر همه، طلبه احساس رشد و یادگیری پیدا می‌کند.

♨️ حوزه سالهاست با افت شدید تحصیلی مواجه است؛ نه اینکه طلاب نمی‌خواهند درس بخوانند‌ (که شاید عده‌ قلیلی هم یافت شوند که حال درس‌خواندن نداشته باشند)؛ اما بسیاری، توان و حوصله‌ی فهم متون دشوار این کتب را ندارند. لذا سرخورده و آزرده و چه بسا افسرده از اینکه کتاب جایگزینی برای تحصیل رسمی نیست، دل از فهم این کتب بریده و به تلخیص‌خوانی -آن هم با هدف اخذ نمره قبولی- روی می‌آورند.

🔹 سالهاست، تعداد قابل توجهی از طلاب آزاد، حتی حاضر به خریدن و تورق کتب رسمی حوزه (یعنی رسائل و مکاسب و کفایه) نیستند؛ و به جای این کتب، به خریدن کتب تلخیص و نمونه سؤال و مطالعه‌ی آنها در شب امتحان روی آورده‌اند. تا جایی که در اذهان برخی اینگونه تداعی شده کأنّ علم اصول، علم بی‌ثمر یا کم‌ثمری است!!

🔹 نکته‌ی بسیار مهم اینکه گزاف نیست اگر بگوییم نود درصد از بدنه‌ی حوزه، نمی‌تواند با این برنامه‌ی سنگین درسی، با علم اصول مأنوس شود و حتی در اثر الزام آن، از علم اصول منزجر می‌شود. همانطور که حضرت آیت الله العظمی شبیری زنجانی هم فرمودند: «توجّه خاصّ علماء به "کفایة الأصول" سبب شده که این کتاب، متن درسی و جایگزین کتب پیشین گردد و در این میان، هیچ الزامی در کار نبوده‌است»؛ لذا این هم صحیح به نظر نمی‌آید که به هر قیمتی برای آحاد حوزویان یک برنامه‌ی واحد، الزام شود؛ ولو به تبع آن، بسیاری از طلاب، انگیزه‌ی تحصیل را از دست بدهند.

❓اگر یک عده، توان فهم مطالب شیخ یا آخوند رضوان الله تعالی علیهما را نداشته باشند، بهتر نیست کتابی به عنوان بدیل قرار داده شود که کار مرحوم شریعت اصفهانی را برای طلاب امروز انجام دهد و مطالب اصول را قابل فهم‌تر و ساده‌تر برای طلاب تبیین کند؟

✅ دغدغه‌ی امروز شورای عالی که در واقع نمایندگان بزرگان حوزه هستند این است که در این دوراهی: یا راضی شوند بسیاری از طلاب، هیچ اصطیادی از علم اصول نداشته باشند یا تدبیری کنند که بدنه‌ی سطوح عالی، حظّ حداکثری و بهره‌ی لازم را از علم اصول ببرند؛ کما اینکه ورودی‌های درس خارج، حکایت از کیفیت علمی خیلی بهتر طلابی دارد که با حلقات، مأنوس بوده‌اند.

🔹 امیدواریم شورای عالی این دغدغه‌ی خطیر را برای حضرات مراجع از جمله حضرت آیت الله العظمی شبیری زنجانی که از سرمایه‌های کم‌نظیر حوزه‌های علمیه هستند تبیین کنند تا ایشان و دیگر بزرگان نیز موافقت و همراهی خود را با این طرح تحولی اعلام کنند.

🔹 همچنین امیدواریم #مرکز_مدیریت که دست‌اندرکار اجرایی این برنامه هست، ضعف‌ها و برخی اشتباهات و تغایراتی که بین مصوبه‌ی شورای عالی با آنچه در صحنه‌ی واقعیت دارد اجرا می‌شود را شناسایی و برطرف کنند.