آفات دانشگاهی شدن حوزه

🖋 مجتبی رستمی کیا

🔸 چندی پیش جمعی از مسئولین محترم امور نخبگانی حوزه، خدمت یکی از اساتید مدیریت دانشگاه تهران رسیدند و وقتی صحبت گل انداخت و وی متوجه شد اکثر دوستان شرکت‌کننده در جلسه طلبه‌اند، نکته مهمی بر زبان راند: 

«ما [دانشگاه] کپی از غرب بودیم، امیدمان به حوزه بود، اما متأسفانه امروزه حوزه نیز به جای حفظ سنت تعلیمی گذشته، کپی ناقص از ما شده است»!!

🔹 پدیده دانشگاه در ایران مبتنی بر تفکر خاصی در مدرنیته و فاقد تداوم و تمایز با اصل خود در حدود ۱۰۰ سال پیش آغاز بکار کرده است، حوزه علمیه نوظهور نیز قدمتی برابر همین نهاد در ایران دارد که از طرف مسئولین حوزه نیز سالگرد ۱۰۰ سالگی حوزه به زودی جشن گرفته خواهد شد و همایش با شکوهی برگزار خواهد شد.

🔹 دانشگاه در مدرنیته، در سیر تطور خود چهار الگوی ناپلئونی، همبولتی، آکسبریجی و الگوی مبتنی بر بازار را به چشم دیده است که از میان این همه کلاسیک‌ترین و فرسوده‌ترینِ آن یعنی الگوی ناپلئونی وارد سیستم آموزش عالی در ایران شد.

فرسایش مغز ها در حوزه!

👤 استاد علیدوست

🔸 اساتید و مدیریت [حوزه] باید مراقب آن باشند که باعث بی‌انگیزگی طلاب جوان نشوند؛ امروز در حوزه علمیه شاید با #فرار_مغزها روبرو نباشیم، ولی باید به شدت نسبت به امر فرسایش مغزها و ظرفیت‌ها حساس باشیم.

🔹 سفیدنمایی حوزه‌های علمیه به این معنا که همه چیز در حوزه علمیه مطلوب است و مشکلی نیست اشتباه است، ولی #سیاه_نمایی و بد نمایی به مراتب بدتر است.

🔹 به نظر‌ می‌رسد که امروز فشار اجتماعی بیشتر از فشار اقتصادی بر طلاب و روحانیت وارد‌ می‌شود که امید داریم برطرف شود. 

🔹 حوزه‌های علمیه امروز از نظر مجموعه مسائل سیاسی و حکومت امکانات و سخت افزاری، از منظر علمی و نرم افزاری و برنامه ریزی آموزشی، اصلاً قابل قیاس با دوران‌های گذشته حوزه‌های علمیه نیست، اما نسبت به این وضعیت مطلوب، گزارش‌هایی که واصل شده، وضعیت خوبی را نشان‌ نمی‌دهد و بیش از این خوب نبودن، بدنمابودن حوزه‌های علمیه در حال گسترش است.

♨️ وقتی اساتید، مسئولان مربوطه، مدیران اجرایی قصد داوری نسبت به حوزه‌های علمیه را دارند، دچار یک حجاب معاصرتی‌ می‌شوند.

کمیّت و کیفیت پژوهش‌های حوزه‌های علمیه با ۴۰ سال گذشته اصلا قابل قیاس نیست. متأسفانه این میزان زیاد پژوهش‌های خوب نه در رسانه ملی، نه در رسانه‌های جمعی و نه در جامعه بیان‌ نمی‌شود و یک بد نمایی نسبت به حوزه‌های علمیه صورت‌ می‌گیرد.

🌐 نشست ماهانه مدیران مدارس علمیه استان اصفهان (۱۵ خرداد ۱۴۰۱)

بزرگترین تهدید حوزه

📝 به بهانه طلاب شب امتحانی

🖋 محمد حق پرست 

🔸 بی‌مایه علمی‌شدن یا شب امتحانی‌بودن بیشتر طلاب معضل اصلی حوزه است. 

این مشکل دوطرف دارد:

1⃣ طرف اول خود طلبه است که اگر واقعا قصد درس‌خواندن جدی ندارد، وقت خودش را تلف نکند.

کسی که درسهای اصلی را هم به هر دلیل موجه یا غیرموجه نمی‌خواند، بعید است طلبه موفقی شود و بعد از مدتی، هم فرصتهای فعلی را از دست می‌دهد و هم سرخورده می‌شود.

با تمام مشکلات و انتقادها به برنامه‌ها، اما درس‌نخواندن توجیهی ندارد.

2⃣ روی دیگر سخن با مسئولین است که چرا طلاب را بی‌مایه پرورش می‌دهند.

اگر درصد کمی از طلاب شب امتحانی بودند، اشکال از سوی طلبه بود. اما وقتی اکثر طلاب با تلخیص و نمونه سؤال نمره می‌گیرند (که شواهد آن را تایید می‌کند)، یعنی برنامه و مدیریت اشکال دارد.

مشکل از برنامه، بی‌انگیزگی، عدم اقناع نسبت به دروس یا هر مسئله دیگر باشد، باید رفع شود.

آنچه مهم است اینکه هرکاری لازم است انجام شود تا طلبه از جانب مسئولین و برنامه عذری نداشته باشد. 

🔻 ممکن است مسئولان استقراء نویسنده را قبول نداشته باشند، اما رویه فعلی در حال رشد، روی آوردن اکثریت به نمونه سؤال است. این زنگ خطر است که کار اشکال دارد. 

♨️ پرورش طلاب بی‌مایه بزرگ‌ترین تهدید حوزه خواهد بود که اگر امروز علاج نشود، در آینده گریبان حوزه را خواهد گرفت.

نتیجه غلبه کمیت بر کیفیت

📝 بررسی برنامه آموزشی و خروجی‌های ناگزیر

🖋 محمد حق پرست

🔸 #طلبه_شب_امتحانی وقتی پدید آمد که در برنامه آموزشی کیفیت را فدای کمیت کردند.

♨️ برنامه آموزشی فعلی حداقل سه اشکال عمده دارد:

1⃣ اولین اشکال، کثرت دروس است. آیت الله جوادی (حفظه الله) می‌فرماید: «یک درس کم است و دو درس زیاد.» این بیان را مقایسه کنید با برنامه فعلی. 

طلبه باید در روز چند کلاس مختلف (به طور میانگین ۴ تا ۵ کلاس) برود و آنها را مباحثه کند.

این دروس تقریبا هیچکدام عمیق خوانده نمی‌شود و با نمره شب امتحانی به اتمام می‌رسند. 

2⃣ اشکال دیگر، سطحی‌خوانی به جای عمیق‌خوانی است. دوره‌های متعدد دروس در برنامه وجود دارد که اتفاقا هیچکدام عمیق خوانده نمی‌شوند.

تا پایه‌ی ۱۰ چهار دوره عقائد، دو دوره فقه و سه دوره اصول فقه خوانده می‌شود؛ اما هیچکدام به اندازه یک دوره خوب نبوده‌اند. 

شاید کمتر مسئله‌ای در عقائد و کلام باشد که بعد از چهار دوره، برای طلبه کامل حلاجی شده باشد.

بسیاری از طلاب هنوز نمی‌توانند روش ورود و خروج به مسئله فقهی را توضیح دهند چه برسد به اینکه مسئله فقهی را حل کنند.

همچنانکه اولیات اصول فقه را حضور ذهن ندارند و برخی هنوز بر سر این مسئله شبهه دارند که اصول فقه چقدر فایده داشته و چقدرش زوائد است. 

سه سال ادبیات خوانده می‌شود، اما اکثرا در تجزیه و ترکیب متون دینی لنگ می‌زنند.

دروس جنبی نیز ظاهر زیبایی در برنامه دارند اما آنها حتی سطحی هم خوانده نمی‌شوند.

مثلا یک دور تفسیر قرآن امتحان گرفته می‌شود، اما در واقعیت بیشتر طلاب بعد از اتمام سطح، از ترجمه قرآن هم عاجزند. 

3⃣ اشکال سوم ناسازگاری شیوه آموزش با هدف کتب مقدمات و سطوح عالی است. 

هدف از لمعه و مکاسب، آموزش روش فقاهت است اما کمتر کلاسی چنین برگزار می‌شود. 

وقت کلاسهای اعتقادات و منطق، به جای واکاوی و تحقیق درباره مسئله اعتقادی و حل منطقی بر سر فهم متن می‌رود.

🔻 این نمی‌شود که مدام انگشت اتهام را به سمت طلاب بگیریم و بگوییم طلاب امروز درسخوان نیستند و چنین و چنان‌اند؛ اما از قصور خودمان دم نزنیم و مدام خود را تبرئه کنیم.

♨️ آقایان مسؤول، اگر واقعا دنبال فهم و پرورش طلاب خوب هستید، برنامه را اصلاح کنید و سخت هم امتحان بگیرید. طلبه‌های بدون مایه علمی برای جامعه برکتی نخواهند داشت.

به جای ۱۰۰ طلبه، ۱۰ طلبه با کیفیت تربیت کنید؛ اما طلبه‌ای کاربلد و متخصص.