🔸 امام جمعه همدان، با اشاره به اینکه یکی از مشکلاتی که در جلسات درگیر آن هستیم، تعارفات و تقدیر و تشکرهایی است که مسئولان از یکدیگر می‌کنند، گفت:
♨️ گاهی از ده دقیقه زمان سخنرانی، سه دقیقه به تقدیر و تمجید از دیگران به طول می‌انجامد، در حالی که با حذف این تقدیرها، زمان بیشتری برای ارائه مطالب به دست می‌آید.
✅ از امروز در استان همدان بنا را بر این بگذاریم که کسی از اسم نبردن در جلسات ناراحت نشود و بنده به عنوان نفر اول از همه مدیران می‌خواهم که از بردن نام و تقدیر از بنده در جلسات خودداری کنند.
📝 دههی گذشته و نتیجه‌ی انحصار کتب ثلاث
🖋 علی مهدوی
🔸 برخی اینگونه القا می‌کنند که: «شورای عالی یک‌شبه طرحی برای تحول آموزشی ارائه کرده و کتابی مثل حلقات شهید صدر نسنجیده وارد مدار کتب آموزشی شده است؛ در صورتی که شورای عالی باید بر انحصار و الزام کتب ثلاث (رسائل و مکاسب و کفایه) استوار می‌ماند»!!
❇️ برای اینکه روشن شود این ادعا تا چه حد ناپخته و دور از انصاف است، لازم است اقدامات شورای عالی و مرکز مدیریت در دههی گذشته را به خوبی بررسی کنیم و نتایج آن را ببینیم:
۱- کاهش محدوده‌های درسی و افزایش سنوات آموزشی مقدمات و سطوح از ده سال به دوازده سال:
البته اگر کسی می‌خواست سقف انتخاب واحد را تکمیل کند، همچنان می‌توانست ده ساله به درس خارج برسد.
۲- اجبار به حضور در کلاس:
پیش از آن طلابی که سر کلاس حاضر می‌شدند ملاک قبولی آنها از ۱۲ و دیگران از ۱۶ ملاحظه می‌شد.
۳- الزام حضور مجدد در کلاس، برای افرادی که نمره قبولی در امتحان نگیرند:
بنا بر این شد طلبه‌ای که درسی را شرکت کرده و به هر دلیل در امتحانات ترم و امتحانات تجدیدی نمره کسب نکند، مجددا باید در کلاس شرکت کند تا بتواند امتحان بدهد.
۴- سخت‌گیری شدید در طراحی سؤالات امتحانات سطوح عالی:
وقتی برای مدیریت، احراز شد هیچ‌یک از الزامات فوق‌العاده‌ی گذشته کارساز نبوده و همچنان تلخیصات کتب ثلاث، برای طلاب کتب محوری هستند، نه خود کتب ثلاث، بنای امتحانات بر سؤالات بسیار سخت مفهومی شد.
۵- حذف امتحانات موردی
🔺 همه‌ی این موراد نشان می‌دهد شورای عالی دفعتا به این نتیجه نرسیده است؛ بلکه برای حفظ کتب ثلاث در سطوح عالی، هزینه‌های سنگینی پرداخت کرد که متأسفانه همگی عملا به شکست انجامید؛ الزامات شدیدی که حتی بخشی از #مقبولیت و جایگاه شورای عالی و مرکز مدیریت را هم بین طلاب، به چالش کشید؛ اما باز بر آن الزامات ایستادگی شد؛ گرچه نتیجه‌ی مطلوب هم حاصل نشد.
🔹 واقعیت‌های میدانی در بدنه حوزه‌های علمیه، میزان علاقه و گرایش طلاب به کتب ثلاث، میزان فهم این کتب، و ... همگی حاکی از حقیقت تلخی است؛ دلسردی بخش زیادی از بدنه طلاب برای فهم متون و عملا روی آوردن به مطالعات شب امتحانی و بروز فاجعه‌ای دانشگاهی در حوزه، بنام پاس کردن دروس بدون درک و فهم آنها!
♨️ بماند عده‌ای حتی از اصول منزجر شدند چون علم اصول جز عبارات مغلق و غیر قابل فهم -حداقل برای آنها- معنای دیگری نداشت؛ لذا به مرز بحران هویت رسیدند و گرفتار ناامیدی از ادامه تحصیل شدند.
✅ در مقابل همه این واقعیاتی که رخ داد، طلاب و اساتیدی هم بودند که سختی تدریس و تدرس حلقات را در کنار برنامه رسمی سنگین و الزامی سطوح عالی -که هیچ اختیاری را برای هیچ‌نوع سلیقه و استعدادی نمی‌تابید- به جان خریدند.
اساتید بسیاری اذعان دارند: امروز سرمایه‌ی انسانی دروس خارج نشان می‌دهد آن عده که از حلقات به درس خارج رسیده‌اند بهتر و بیشتر به «علم اصول» انس دارند.
🔻 اکنون شورای عالی و مرکز مدیریت با عبرت پرهزینه از «انحصارگرایی بر کتب ثلاث» مواجه‌اند و می‌دانند برای حفظ طلاب و عدم تضییع وقت و عمر و انگیزه‌ی آنها، دروس آموزشی واقعا باید آزاد و اختیاری باشند؛ چراکه ذات حوزه همیشه بر مبنای آزادی در انتخاب استاد و کتاب بوده است.
تحمیل و اجبار فقط و فقط نتیجه عکس دارد و طلاب بیش از این دیگر تاب الزام ندارند.
🖋 محمد حق پرست
🔸 نظرات علما و بزرگان درباره کتب ثلاثه مختلف است و هریک از موافقان و مخالفان، مؤیدات خودشان را دارند.
این بحث هیچ‌وقت تمام نخواهد شد. چنانچه نزاع بین موافقان و مخالفان فلسفه هیچ‌وقت تمام نخواهد شد.
❇️ اما چند نکته:
1⃣ ورای این اختلاف، تقابل ایجادکردن بین علما و برچسب‌زنی، کار ناشایستی است و اگر کسی بخواهد تقابل ایجاد کند، قطعا خطاکار است.
اختلاف نظر، طبیعت مباحث علمی و تخصصی است. حتی گاهی دو عالم دینی، انتقادهای جدی نسبت به روش و علوم تخصصی یکدیگر دارند، اما مانع رفتارهای مشفقانه‌شان با یکدیگر نیست.
2⃣ علما، وظیفه دارند آنچه صحیح می‌دانند را ابراز کنند؛ اما تحمیل یک نظر بر همه طلاب درست نیست؛ به ویژه اینکه دو طرف اختلاف، ادله‌ی خوبی دارند.
لذا این طلاب هستند که نهایتا باید بر اساس تحقیق و مشاوره یکی از دو راه را انتخاب کنند.
3⃣ وظیفه شورای عالی و مرکز مدیریت، در چنین اختلافاتی این نیست که فقط یک طرف را بگیرد.
کما اینکه شورای عالی در این موضوع، طرح خوبی را ارائه کرده که هر سلیقه‌ای بتواند درس مطلوب خودش را انتخاب کند.
مخالفان «آموزش کتب ثلاثه در سطح»، این‌قدر زیاد هستند که نمی‌شود آنها را نادیده گرفت؛ بلکه بیشتر از طرف مقابل هم هستند. پس نمی‌توان برنامه آموزشی را یک‌طرفه پیش برد.
البته کثرت طرفدار یک نظریه، نشانه حق یا باطل بودن نیست، بلکه این نکته را از لحاظ اجرائی برجسته می‌کند که بسیاری از اساتید و طلاب، با کتب دیگر بهتر ارتباط می‌گیرند و مطلب را بهتر می‌فهمند. پس تنوع در برنامه آموزشی ضروری است.
📝 آغاز درس هفتگی آیت الله شبیری زنجانی؛ بحث استصحاب
🔸 حضرت آیت الله العظمی شبیری زنجانی در جلسه حلقه علمی چهارشنبه (۲۷/مهر/۱۴۰۱) فرمودند از فردا شب، بحث روایات #استصحاب را آغاز می‌کنیم.
🔹 در مورد منابعی که محور بحث خود قرار می‌دهند، رسائل و کفایه و #حلقات را از منابع اصلی بحث، عنوان کردند.
✅ معظم له فرمودند:
«بنده نگاه کردم به حلقات مرحوم آقای صدر؛ می‌دانستم این کتاب چاپ شده است؛ ولی در این بحث نگاه کردم و دیدم این کتاب، کتابی است که ارزش مطالعه دارد.
در برخی موارد، نکاتی که به ذهن ما می‌آمد ایشان (مرحوم آقای صدر) هم بعینه متعرض همان نکات شده‌اند؛ اگرچه در برخی موارد اختلاف نظرهایی هم داریم. لذا به خاطر این جهاتی که در این کتاب هست، این کتاب را هم جزء منابع بحث قرار دادیم.»
📝 تلخیصات کتب حوزوی در حوزه نجف
🖋 م.ا کرمانشاهی
ثلاثة لیس لها نهایه
رسائل، مکاسب، کفایه
🔸 در کنار مزار جناب شیخ مرتضی انصاری اعلی الله مقامه الشریف متوقف شدم تا عرض کنم جناب شیخ ببینید نجف به چه روزی رسید!
♨️ سوق الحویش که در واقع بزرگترین بازار و مرکز فروش کتب حوزوی و دینی است؛ علاوه بر کسادی بازار و به قول بازاری‌ها، پاخور نبودن آن (که مایه نگرانی است)، موضوعی که از دید اهل فن و تعمق، مغفول نمی‌شود فروش #جزوات و #تلخیصات مربوط به امتحان لجنه نجف است.
🔹 سیاستگذاران علمی این لجنه متوجه این نکته هستند که ریسمان باریکی که از نجف سابق باقی‌مانده با این ابتلاء به تلخیص‌خوانی، بطور کلی، فاتحه حوزه نجف خوانده می‌شود؟!
❓آیا این تلخیص‌خوانی و قبولی در امتحان لجنه، می‌تواند کشف از تحصیل دقیق و فاضلانه مقدمات و طی مراحل علمی قوی سطوح عالی باشد؟!
❓آیا با این تلخیص‌خوانی طلبه در درس خارج شرکت می‌کند یا جلسه خارش موی سر، که علامت حیران در فهم مباحث خارج است؟!
❓آیا با این تلخیص‌خوانی، درس خارج نمی‌شود درس خارج از ادله اربعه؟!
〰〰〰〰
❓در مورد حوزه قم نیز سؤال اصلی این است:
رسائل و کفایه کتب رسمی حوزه قم هستند یا تلخیص و نمونه سؤالات این دو؟
👤 مرحوم آیت الله العظمی بهجت قدس سره
🔻 این را نمی‌شود قبول کرد که طلاب #رسائل را در سطح بخوانند....
📗 در محضر بهجت، ج ٢، ص ۴٨
🖋 علی مهدوی
❇️ حضرت آیت‌الله العظمی شبیری زنجانی -دام بقائه- که به راستی در فقاهت و تقوا از سرآمدان و بزرگان محترم حوزه‌های علمیه شمرده می‌شوند، دلسوزانه و خیرخواهانه نکاتی را در عظمت و اهمیت رسائل و کفایه و تهدید افت تحصیلی طلاب بر اثر کمرنگ‌شدن این کتب فرموده‌اند.
همه بزرگان و همچنین شورای عالی، دغدغه‌ی رشد و اعتلای هرچه بهتر حوزه و روحانیت را دارند؛ لذا سخنان حضرت آیت الله العظمی شبیری نیز در غایت شفقت و دلسوزی و نگرانی برای آینده‌ی حوزه‌هاست.
👈🏻 اما اگر شورای عالی -یا حتی مسئولین حوزه- خیلی پیش‌تر از آغاز طرح، چالش‌های پیش‌روی حوزه در نظام آموزشی را برای مراجع و بزرگان حوزه تبیین می‌کردند، شاهد عدم همراهی برخی بزرگان با طرح تحول نبودیم.
🔹 باید تبیین می‌شد که سالهاست رسائل و مکاسب و کفایه برای بخش قابل توجهی از بدنه‌ی سطوح عالی، به عنوان کتب درسی حوزه نیست! ولو اسم و امتحانش هست.
🔸 استاد محمّدتقی شهیدی پس از درس در حلقه درسی خویش، برای جمعی از فضلای حوزۀ علمیّۀ قم، مطالبی دربارۀ طرح تغییر متون حوزوی بیان فرمودند که بدین شرح است:
🔹 در تغییر متون درسی حوزه‌ها، باید نظر مراجع عظام و ارکان حوزه رعایت شود و نظر ایشان بر نظر دیگران، مقدّم است. قوام و بالندگی علمی حوزه به امثالِ آیت‌الله شبیری زنجانی است و ارائۀ طرح جدید بدون تأمین نظر ایشان، به نظر این‌جانب، اشتباه است.
🔹 در این طرح جدید که آن را عِدل طرح قدیم قرار داده‌اند، هرچند ما در حسن نیّت برخی از عزیزان -مانند مدیر محترم حوزه- شکّی نداریم؛ امّا در عمل، جمعی از مدیران اجراییِ میانی، اعمال سلیقه کرده و مطابق تخییر، عمل نکرده‌اند؛ بلکه در عمل، طلّاب را به سوی طرح جدید سوق داده‌اند! اگر گفته می‌شود که مشکل از زیرساخت‌هاست، می‌توان نتیجه گرفت که ارائۀ چنین طرحی در شرایط کنونی، صلاح نبوده‌است.
🔹 بدون نام‌بردن از طرح جدید هم می‌شد برخی کتاب‌های معتبر مانند «حلقات» را -اگر مراجع بزرگوار، نظر مخالف، ابراز نمی‌کردند- بدون هیاهو، دست‌کم در برخی مدارس، پذیرفت؛ در این صورت، حسّاسیّتی نیز برانگیخته نمی‌شد.
🔹 در کتاب‌های جدیدی که مطرح شده، کتاب‌هایی مانند «الفائق» و «الشخص الاعتباریّ» را تنها به‌عنوان کتابی در کنار کتاب‌های درسی (و نه جایگزین آنها) می‌توان پذیرفت. این دو کتاب، اگرچه نتیجۀ زحمات گروهی از استادان محترم است و در جلسات متعدّد بررسی شده؛ امّا در آن جلسات، سلیقه‌های مختلف، مطرح بوده و انتخاب مطالب و نظر نهایی، طبق ضوابط مطرح نزد اداره‌کنندگان جلسات بوده‌است و آن را به تک‌تکِ اعضا نمی‌توان نسبت داد. البتّه، موضوعات خوبی در آنها مطرح و بحث شده‌است؛ امّا به هر حال، من جایگزین‌شدنِ آنها به‌جای برخی کتاب‌های درسی را صلاح نمی‌دانم؛ البتّه، اگر به‌عنوان متن درسی مستقلّ خوانده شوند، مانعی ندارد.
🔹 از این دو کتاب بگذریم، نگرانی این است که راه برای تدریس کتاب‌های ضعیف باز شود و این مسئله‌ای است که در آینده، برای حوزه‌های علمیّه، خطرناک است.
〰〰〰〰〰〰
📌 بیشتر بخوانید:
🌀 استاد شهیدی: با اینکه #حلقات بدیل اختیاری #کفایه بشود موافقم
https://eitaa.com/manahejj/5577
🌀 استاد شهیدی: حلقات، خوب و مفید است / قبول ندارم متن پیچیده علمیت را بیشتر می‌کند
https://eitaa.com/manahejj/5580
📝 علم اصول پیشرفت کرده
👤 آیت الله العظمی سید محمدسعید حکیم (ره)
🔸 آیت الله العظمی سید محمدسعید حکیم، کتاب «الکافی فی أصول الفقه» را به عنوان جایگزین کتب اصول سطوح عالی نوشتند و در مقدمه، بعد از تمجید از مؤلفین بزرگ آن دو کتاب، در مورد رسائل و کفایه، تصریح کردند:
«غیر أن تطور العلم فی هذه المدة الطویلة [گذشت یک قرن از کفایه] بفضل أعلام التحقیق الذین برزوا فی الساحة، یفرض الحاجة لکتاب یخلفهما یتناسب مع ذلک التطور المشرّف، و یحاول التخلص من سلبیات الکتابین [الرسائل و الکفایة]، و أهمها عدم تناسبهما فی العرض، و عدم وفاء الکتاب الأول بدورة أصولیة کاملة، و الاختصار المشفوع بالتعقید و غموض البیان فی الکتاب الثانی [الکفایة]».
♨️ در بخشی دیگر از مقدمه الکافی با غصه به وضع حوزه (ظاهرا مراد حوزه نجف است) اشاره کرده و می‌فرمایند:
«یکی از دلایل اینکه تغییری در کتب درسی رخ نمی‌دهد این است که حوزه، #مدیریت_مرکزی ندارد و لذا بیش از یک قرن این کتب تغییری نکرد و اگر هم گاهی کتابی نوشته می‌شد، ساختار کتاب درسی نداشت و معطوف به بیان نظریات یک بزرگی بوده است».
🔻 ایشان در پایان و در کمال ناراحتی می‌نویسند: «و کانت وجهة نظرنا أن نجاح مشروع التجدید بعد غیاب القرار المرکزی فی الحوزات یخضع لعوامل کثیرة و ملابسات معقدة لا تتسنى السیطرة علیها و لا الإحاطة بها، قد یکون أهمها خلوص النیة مع اللّه تعالى الذی منه فیض التوفیق و التسدید».
📚 منبع: الکافی فی أصول الفقه ١: ٥ - ١٠
📝 متن بیانات
🔸 مقام علمی مرحوم شیخ انصاری تا بدانجا بود که بزرگانی همچون میرزای شیرازی گوشزد می‌کردند که نمی‌توان به‌آسانی از کنار نظرات ایشان عبور کرد. مؤسّس حوزۀ علمیّۀ قم، مرحوم آیت‌الله العظمی حائری، ضمن نقل داستانی از مرحوم میرزای شیرازی اشاره کردند که: «میرزا به توضیح عبارتی از بحث طهارتِ شیخ انصاری پرداخت که ما آن را نفهمیده بودیم.»
در درس شیخ انصاری، بسیاری از فحول مجتهدین حضور داشتند و ایشان در مقابل مقام علمی شیخ، خاضع بودند.
🔹 «رسائل» شیخ انصاری از کتب ارزشمند اصولی است که مؤلّف، خود در اواخر عمر، آن را به‌عنوان کتاب سطح تدریس می‌کرده‌است. ویژگی‌های علمی مهمّ این کتاب و ارزش والای آن و پذیرش کتاب در جامعۀ حوزوی، سبب شده که این کتاب به‌طور طبیعی به‌عنوان متن درسی و محور تحقیق قرار گیرد.
🔹 کتاب «کفایة الأصول» هم، از همان زمان مؤلّف، مورد توجّه علما قرار گرفته‌است. از مرحوم آقا رضی شیرازی شنیدم که مرحوم میرزا محمّدتقی شیرازی، در زمان حیات مرحوم آخوند، «کفایه» را تدریس می‌کرده‌است؛ موقعیّت والای علمی میرزا محمّدتقی شیرازی نیز، بر اهل فضل پوشیده نیست.
🔹 از مرحوم آقا شیخ عبدالکریم خوئینی -که شاگرد مرحوم آخوند و مرحوم شریعت اصفهانی بود- شنیدم که می‌گفت: «منزل آقای شریعت اصفهانی، نزدیک محلّ تدریس آخوند بود و ایشان از پشت‌بام منزل به درس مرحوم آخوند گوش می‌کرد. صبح‌ها که به درس آقای شریعت می‌رفتم، مطالب آخوند را ساده‌تر بیان می‌کرد و ما آنجا، تازه مطالب آخوند را می‌فهمیدیم.» کسانی همچون آقای شریعت، با آن جلالت، اینگونه با مطالب مرحوم آخوند برخورد می‌کردند.
🔹 دیگر بزرگان معاصر مرحوم آخوند نیز، مقام علمی ایشان را پذیرفته بودند؛ حتّی شنیدم که عالم بزرگ اهل معنای معاصر ایشان، مرحوم شیخ علی‌محمّد نجف‌آبادی (متوفّای 1۳۳۲) در روز وفات خویش مایل بوده که از «کفایه» مرحوم آخوند، مطالبی برای وی بخوانند تا او بشنود.
🔹 توجّه خاصّ علماء به «کفایة الأصول» سبب شده که این کتاب، متن درسی و جایگزین کتب پیشین گردد و در این میان، هیچ الزامی در کار نبوده‌است.
تکامل نظام آموزشی حوزه و ارتقای آن، سودمند است؛ امّا باید توجّه داشت که این صحیح نیست که به هر قیمتی، تحوّل در نظام آموزشی صورت پذیرد؛ بلکه مهمّ، ارتقای متون آموزشی است و تا وقتی که کتب علمی، در سطح بالاتری از «رسائل» و «مکاسب» و «کفایه» تدوین نشده که مورد پذیرش حوزه‌های علمیّه قرار گیرد، جایگزین‌کردن کتاب‌های دیگر، تنها افت تحصیلی را به دنبال دارد.
🔹 توجّه به این نکته لازم است که تدریس متون ارزشمند پیشین، این امتیاز را نیز دارد که طلّاب می‌توانند از سال‌ها تجربۀ اساتید گران‌قدری که این کتب را با دقّت و حوصله تدریس کرده‌اند و بر زوایای آنها اشراف کامل دارند، بهره‌مند شوند.
🔹 از سوی دیگر، این سه کتاب، سال‌ها مورد توجّه و اعتنای بزرگان بوده و از زوایای گوناگون، بررسی و تحقیق شده‌اند و علاوه بر حواشی و شروح بسیاری که در توضیح و تبیین و نقد مطالب این کتاب‌ها نگارش یافته، محور درس‌های خارج فقهای برجسته در فقه و اصول بوده‌اند و جایگزین‌کردن آنها با متون دیگر -که به هیچ‌وجه، این ویژگی‌ها را ندارند- به‌معنای محروم‌ساختن طلّاب و جامعۀ علمی از ده‌ها سال پژوهش و تحقیق است و به تضعیف بنیان‌های علمی حوزه‌ها می‌انجامد و خسارت جبران‌ناپذیری به همراه دارد. اگر جمعی این کار را بکنند، در دیگران هم تأثیر می‌گذارد و حوزه به آن سمت حرکت خواهد کرد و این کمبود، دوباره جبران می‌شود.
